Đến Punakha Dzong, Bhutan

Trần Nguyên Thắng

“Dzong” là một từ ngữ biểu tượng trong lịch sử đất nước Bhutan để ám chỉ đến một địa danh giống như một thành lũy bao gồm có lâu đài, cung điện vua, và tu viện. Tất cả các sinh hoạt chính trị, hành chính và tôn giáo của Bhutan đều được điều khiển từ các “Dzong.” Tùy theo kích thước từng địa phương mà các “Dzong” lớn nhỏ khác nhau. Các “Dzong” nổi tiếng ở Bhutan phải kể đến là Paro Dzong, Trongsa Dzong, và còn nhiều Dzong nữa. Nhưng đặc biệt nhất, nổi tiếng nhất, cổ kính nhất, biểu tượng nhất và có lẽ đẹp nhất phải là Punakha Dzong.

Toàn cảnh Punakha Dzong nằm giữa bên sông Phochu (Cha) và Mochu (Mẹ). (Hình: ATNT Tours & Travel)

Thành phố nhỏ Punakha nằm cách thủ đô Thimpu của Bhutan về hướng Ðông khoảng 50km, con đường không dài lắm nhưng du khách cũng mất gần hai tiếng xe mới đến được thành phố nhỏ này vì đường sá đang được chính quyền sửa sang, xẻ núi xây dựng thêm. Gọi Punakha là một thành phố thì cũng hơi quá, nhưng nếu gọi là ngôi làng thì cũng không ổn vì nó cũng không quá nhỏ. Dân số Punakha chỉ 15,000 dân nhưng để thưởng ngoạn thắng cảnh thiên nhiên, ngắm xem phong thái kiến trúc và tìm hiểu văn hóa-tôn giáo Bhutan thì Punakha Dzong là nơi không thể thiếu khi du khách đã đến Bhutan.

Punakha Dzong nguyên thủy được xây dựng từ thế kỷ 17 dưới thời một vị vua Zhabdrung Namgyal, người đã có công thống nhất Bhutan. Dzong này không chỉ là nơi đóng đô của nhà vua mà còn là thành lũy để ngăn chận sự xâm lăng của các lân bang. Chính vì thế mà vị trí Punakha Dzong được chọn lựa nằm giữa hai con sông Phochu (sông Cha) và Mochu (sông Mẹ). Ðây cũng là một cách tiết kiệm công sức quân sĩ, thay vì người ta phải đào hào chung quanh thành ngăn ngừa quân giặc. Năm 1907, Punakha Dzong được trùng tu và xây dựng lại, cây cầu xưa cũ đã được thay thế bằng cây cầu một nhịp dài 55m nối liền Dzong và bên kia sông Mochu, tạo thành một hình ảnh nhẹ nhàng thanh thoát cho người thưởng ngoạn. Bhutan có nhiều sông, nhưng sông nào cũng chảy xiết vì độ dốc của dãy Hymalayas xuôi về Ðông Nam lục địa Á-Ấn. Không có thuyền bè đưa bạn sang sông, bạn muốn bơi cũng không được vì độ lạnh của nước sông. Những ai ỷ tài bơi giỏi dưới “trần thế” (Bhutan ở trên độ cao 2,000m) mà nhảy xuống bơi ở đây thì thật là đùa giỡn với tử thần! Bạn muốn thăm hay đến du ngoạn bên trong Dzong, chỉ có một đường duy nhất là bạn phải qua cầu.

Cầu gỗ một nhịp nối liền Punakha Dzong và sông Mochu. (Hình: ATNT Tours & Travel)

Cổng vào Dzong không phải là một cổng “Tori” theo kiến trúc Nhật Bản, cũng không phải là một cổng “tam quan hay Ngọ Môn” theo kiến trúc Trung Hoa. Cổng vào của Dzong là một tòa nhà với hơn hai chục bậc thang đá. Qua khỏi các bậc thang đá, du khách bước thêm hơn một chục bậc thang gỗ nữa mới đến được trước cổng. Kiến trúc cổng bằng gỗ, hoàn toàn theo phong thái Bhutan. Các hình vẽ màu vàng trên các cây gỗ màu sắc nâu đỏ thẫm (màu sắc áo của các vị sư Bhutan) làm nổi bật cổng thành Dzong cao lớn. Ðứng trên thềm cổng, du khách bắt gặp hình ảnh của ngài Guru Liên Hoa Sinh vẽ trên tường. Ðây là một hình ảnh mà người dân Bhutan luôn xem ngài như một vị Phật, một vị Bồ Tát trong đời sống tâm linh của họ. Bước sâu vào trong chút nữa, những ai biết sơ qua về triết lý Phật Giáo thì đều có thể nhận thấy ngay hình ảnh của “tứ đại thiên vương”(theo quan niệm Phật Giáo Trung Hoa) đã được vẽ biến tướng theo quan niệm Phật Giáo Bhutan, hình được vẽ dọc theo con đường dẫn đến tòa tháp chính của Dzong. Tòa tháp chính cũng là điện thờ của hai tượng hợp nhất Chakrasamvara và Dakini Dorje Phagmo theo Phật Giáo Tây Tạng. Hình ảnh này hoàn toàn không quen mắt với nhánh Phật Giáo Ðại Thừa và Tiểu Thừa.

Ngày nay, Punakha Dzong tuy không còn là kinh đô của Bhutan, nhưng không vì thế mà nó mất đi hẳn vị thế quan trọng của nó. Punakha Dzong vẫn còn là nơi giảng pháp cho các tăng sinh Bhutan, là nơi cử hành các nghi lễ quan trọng trong các ngày lễ hội của người dân Bhutan. Trong số các “Dzong” tôi có dịp đi qua, có lẽ phần văn hóa, triết lý Phật giáo miêu tả bằng các nét vẽ nghệ thuật của Punakha Dzong thu hút tâm tư tôi nhiều nhất. Cần nói thêm, tu viện trong Punakha Dzong là một nhánh Phật Giáo Ninh Mã ảnh hưởng từ bên Tây Tạng nên các bức tranh do tu viện Punakha trình bày khác với nhiều tu viện khác. Mỗi một Dzong đều có cách trình bày về văn hóa và triết lý sống và Phật Giáo của từng địa phương theo cách riêng tư của họ. Nhưng tất cả các cách trình bày miêu tả này đều là những điểm học hỏi vô cùng quí giá cho những ai có cái nhìn nghiêng về góc tâm linh. Các bức tranh tôn giáo cho phép người ta tìm hiểu thâm sâu hơn về các ý nghĩa đích thực của đời sống.

Cổng vào Punakha Dzong. (Hình: ATNT Tours & Travel)

Cứ tưởng các bức tranh “vẽ để mà vẽ,” nhưng đôi khi nó cũng giúp ích rất nhiều cho những suy tư ứ đọng trong trí óc của mình. Tôi vô tình bắt gặp hai bức tranh vẽ được đặt cạnh nhau, một bức vẽ về Phật nhưng trong lòng hình vẽ Phật chỉ là một khoảng không. Còn một bức vẽ bên ngoài hình ảnh Phật và trong lòng cũng có Phật, có nghĩa là “có Phật trong Phật.” Bức tranh này cho tôi cảm nhận được một sự hạnh phúc rất nhẹ len vào trong tâm, bức tranh cho tôi có dịp nhìn lại đời sống nhẹ nhàng hơn. Bức tranh giúp tôi giải tỏa nhiều điều tự mình không hiểu được. Thì ra “có Phật trong Phật mới là Chân Phật,” “không có Phật trong Phật” thì chỉ là “Ảo Phật.” Nếu một bề ngoài mang hình ảnh Phật, nhưng trong lòng là một tâm tư rỗng tuếch. Người ta chỉ khoác vỏ Phật bên ngoài.

Phần điện thờ chính trong Punakha Dzong còn gọi là “The grand Kuenrey.” Ðây là một điện thờ có phần kiến trúc giống như bên Tây Tạng, có hơi khác là phần bên ngoài điện thờ được trình bày bằng các hình vẽ diễn tả về phần tâm linh, phần nhân sinh quan và vũ trụ quan của con người theo Phật Giáo Tây Tạng Ninh Mã. Thưởng ngoạn những bức tranh này du khách cần một người hướng dẫn thông thạo và hiểu biết về triết lý Phật giáo để giúp mọi người thích thú với một nếp suy nghĩ khác của người dân Bhutan. Trong điện thờ ba ngôi tượng Phật lớn, chính giữa là Phật Thích Ca Mâu Ni, ngài Guru Liên Hoa Sinh và ngài Zhabdrung Namgyal là người có công khai sang ra đất nước Bhutan, ngày nay người dân Bhutan tôn thờ ông. Punakha Dzong cũng chính là nơi an nghỉ của ông.

“Có Phật trong Phật là Chân Phật,” “Không có Phật trong Phật là Ảo Phật.” (Hình: ATNT Tours & Travel)

Punakha Dzong không phải chỉ là một thành lũy đẹp, rất đẹp nằm giữa sông Cha sông Mẹ bên thung lũng Punakha Bhutan dành cho người du khách. Ðây còn là một nơi cho người ta trầm ngâm nghĩ về đời sống, đôi khi có thể giúp cho con người tìm lại được chính mình.